HOME     www.tegels-uit-rotterdam.com

 

 

Rotterdamse bijbeltegels in het
Museu Nacional do Azulejo in Lissabon

 

Een van de belangrijkste tegelonderzoekers, J.M. dos Santos Simões, beschreef in zijn boek ‘Carreaux hollandais céramiques au Portugal et en Espagne’ (Den Haag 1959) de Nederlandse tegels uit de zeventiende en achttiende eeuw in Portugal en Spanje.

 01

J.M. dos Santos Simões in 1969 op een tegelbijeenkomst op Hallig Hooge

Op pagina 73 en 74 schrijft hij over keramische tegels als lambrisering in twee zalen van het Hospital de Santo António dos Capuchos, het vroegere paleis Palácio Mello, in der Alameda Santo António dos Capuchos in Lissabon

 

 02

‘Carreaux hollandais céramiques au Portugal et en Espagne’ Tafel XVII

De lambriseringen waren elf tegels hoog. Zes rijen Rotterdamse tegels werden door vijf rijen Portugese azulejos omlijst.
J.M. dos Santos Simões dateerde de tegelleverantie en het aanbrengen van de tegels op 1720 tot 1730.
De tegels werden in 1968 verwijderd en kwamen in het bezit van het Museu Nacional do Azulejo dat tijdens het First International Symposium on Tiles (13.-20. oktober 1971) officieel werd geopend. Het Museu Nacional do Azulejo werd ondergebracht in het voormalige Convento da Madre de Deus onder leiding  van J.M. dos Santos Simões. In de aangrenzende kerk Madre de Deus zijn de grootste Nederlandse tegeltableaus te zien. Deze worden aan Willem van der Kloet en Jan van Oort toegeschreven.
Twee tegelvelden uit het vroegere Palácio Mello zijn in het Museu Nacional do Azulejo tentoongesteld. De overige tegels zijn in het depot opgeslagen.

 03

Museo Nacional do Azulejo, Inventar-Nr. 5450, 128 x 274 cm
Foto: INSTITUTO DOS MUSEUS E DA CONSERVAÇÃO, LISBOA
IFN. 10825/11/43
Fotograf: José Pessoa 1996

114 paars geschilderde Rotterdamse bijbeltegels, omlijst door Portugese azulejos in blauwe beschildering.

 

 04

Museo Nacional do Azulejo, Inventar-Nr. 1681

36 paars geschilderde Rotterdamse bijbeltegels omlijst door Portugese azulejos in paarse beschildering.

 

Welke aanwijzingen zijn er dat de 150 bijbeltegels die voor een deel in het Museum te Lissabon zijn tentoongesteld en voor een deel in het depot zijn opgeslagen in Rotterdam zijn vervaardigd?
Het belangrijkste argument zijn de tegels met de Judaskus en Jezus en de Emmaüsgangers. Ze tonen precies dezelfde voorstellingen als de ontwerpen in het Rotterdammer modellenboek voor tegels.

 

 05

Tegel met de voorstelling van de Judaskus in het Museu Nacional do Azulejo,
deel van het inventarisnummer 5450 (afb. 03)

 

 06

Ontwerp in het Rotterdammer modellenboek voor tegels

 07

Tegel met de voorstelling van Jezus en de Emmaüsgangers in het Museu Nacional do Azulejo,
deel van het inventarisnummer 5450 (afb. 03)

 

 08

Ontwerp in het Rotterdammer modellenboek voor tegels

 

 

OUDE TESTAMENT

 

                 
OT 01                                     OT 02                                     OT 03

                 
OT 04                                     OT 05                                     OT 06

                 
OT 07                                      OT 08                                     OT 09

                 
OT 10                                     OT 11                                     OT 12

                 
OT 13                                    OT 14                                    OT 15

                 
OT 16                                     OT 17                                     OT 18

                 
OT 19                                     OT 20                                     OT 21

 

 

01

 

GEN. 3:6

 

DE ZONDEVAL

 

02

 

GEN. 3:24

 

DE VERDRIJVING UIT HET PARADIJS

 

03

 

GEN. 4:4,5

 

HET OFFER VAN KAÏN EN ABEL

 

04

 

GEN. 21:14

 

DE WEGZENDING VAN HAGAR

 

05

 

GEN. 21:15,16

 

HAGAR IN DE WOESTIJN MET ISMAËL

 

06

 

GEN. 22:9-11

 

ABRAHAMS OFFER

 

07

 

GEN. 28:10-12

 

JAKOBS DROOM

 

08

 

GEN. 39:11,12

 

POTIFARS VROUW PROBEERT JOZEF TE VERLEIDEN

 

09

 

GEN.41:42,43

 

JOZEF ONDERKONING VAN EGYPTE

 

10

 

EX. 2:5,6

 

MOZES DOOR DE DOCHTER VAN DE FARAO GEVONDEN

 

11

 

NUM. 13:23

 

DE VERSPIEDERS

 

12

 

NUM. 21:8,9

 

DE KOPEREN SLANG

 

13

 

NUM. 22:23,24

 

BILEAM EN DE EZELIN

 

14

 

RICHT. 11:34,35

 

JEFTA’S THUISKOMST

 

15

 

RICHT. 14:6

 

SIMSON VERSCHEURT EEN LEEUW

 

16

 

2 SAM. 18:14,15

 

ABSALOMS DOOD

 

17

 

1 KON. 17:6

 

ELIA DOOR DE RAVEN GEVOED

 

18

 

2 KON. 2:23, 24

 

ELISA BESPOT DOOR DE KINDEREN VAN BETEL

 

19

 

ESTER 5:1,2

 

ESTER VERSCHIJNT ONGEROEPEN VOOR KONING AHASVEROS

 

20

 

DAN. 3:24,25

 

DE DRIE JONGELINGEN IN DE VUUROVEN

 

21

 

TOB.6:1-3

 

TOBIAS VANGT EEN GROTE VIS

 

 

 

 

NIEUWE TESTAMENT

 

                 
01                                           02                                           03

                 
04                                           05                                           06

                 
07                                           08                                           09

                 
10                                           11                                           12

                 
13                                           14                                           15

                 
16                                           17                                           18

                 
19                                           20                                           21

                 
22                                           23                                           24

                 
25                                           26                                           27

                 
28                                           29                                           30

                 
31                                           32                                           33

                 
34                                           35                                           36

                 
37                                           38                                           39

        
40                                           41

 

 

01

 

LUC. 1:28-31

 

DE AANKONDIGING VAN DE GEBOORTE VAN JEZUS AAN MARIA

 

02

 

LUC. 2:16

 

DE AANBIDDING VAN DE HERDERS

 

03

 

LUC. 2:21

 

DE BESNIJDENIS VAN JEZUS

 

04

 

MAT. 2:9

 

DE WIJZEN OP WEG NAAR BETLEHEM

 

05

 

MAT. 2:14

 

DE VLUCHT NAAR EGYPTE

 

06

 

MAT. 3:16
MARC. 1:10
LUC. 3:21b, 22

 

DE DOOP VAN JEZUS IN DE JORDAAN

 

07

 

MAT. 4:3
MARC. 1:13
LUC. 4:3

 

DE VERZOEKING IN DE WOESTIJN

 

08

 

JOH. 3:2

 

HET GESPREK VAN JEZUS MET NIKODEMUS

 

09

 

JOH. 4:7

 

JEZUS EN DE SAMARITAANSE VROUW

 

10

 

MARC. 6:28
MAT. 14.11

 

JOHANNES DE DOPER ONTHOOFD

 

11

 

LUC. 9:23-26
MAT. 10:37-39
MARC. 8:34

 

HET VOLGEN VAN CHRISTUS

 

12

 

LUC.. 10:38-42

 

JEZUS BIJ MARIA EN MARTA

 

13

 

LUC. 19:3-6

 

JEZUS ROEPT ZACHEÜS UIT DE BOOM

 

14

 

MAT. 7:3
LUC. 6:41

 

DE SPLINTER EN DE BALK

 

15

 

LUC. 15:20,21

 

DE THUISKOMST VAN DE VERLOREN ZOON

 

16

 

LUC.  5:5-7

 

DE WONDERBARE VISVANGST

 

17

 

JOH. 5:5-9

 

DE GENEZING VAN DE VERLAMDE TE BETESDA

 

18

 

MAT. 8:5-8
LUC. 7:1-7

 

DE GENEZING VAN DE KNECHT VAN DE ROMEINSE HOOFDMAN VAN KAFARNAÜM

 

19

 

MAT. 9:20-22
MARC. 5:27
LUC. 8:44

 

DE GENEZING VAN DE BLOEDVLOEIENDE VROUW

 

20

 

MAT. 15:24-28
Marc. 7:24-30

 

DE KANANESE VROUW

 

21

 

MAT. 11:3-6

 

DE GENEZING VAN EEN DOVE

 

22

 

MAT. 21:8,9
MARC. 11:8,9
LUC. 19:36
JOH. 12:12-15

 

DE INTOCHT IN JERUZALEM

 

23

 

MAT. 21:12,13
MARC. 11:15
LUC. 19:45,46
JOH. 2:14,15

 

JEZUS VERDRIJFT DE HANDELAREN UIT DE TEMPEL

 

24

 

JOH. 13:8b, 9

 

DE VOETWASSING

 

25

 

MAT. 26:21
MARC. 14:18
LUC. 22:21

 

HET LAATSTE AVONDMAAL

 

26

 

MAT. 26:39
MARC. 14:35
LUC. 22:41,42

 

JEZUS’ GEBED IN GETSEMANE

 

27

 

MAT. 26:49
MARC. 14:45
LUC. 2:47,48

 

DE JUDASKUS
- ROTTERDAMSCH MODELLENBOEK VOOR TEGELS 49

 

28

 

MAT. 26:75a
MARC. 14:72
LUC. 22:60
JOH. 18:27

 

DE DERDE VERLOOCHENING VAN PETRUS

 

29

 

MAT. 27:19

 

DE VROUW VAN PILATUS PLEIT VOOR JEZUS

 

30

 

JOH. 19:1
MAT. 27:26
MARC. 15:15

 

DE GESELING VAN JEZUS

 

31

 

MAT. 27:29b
MARC. 1:18, 19
JOH. 19:3

 

DE BESPOTTING BIJ PILATUS

 

32

 

MAT. 27:24

 

PILATUS WAST ZIJN HANDEN IN ONSCHULD

 

33

 

MAT. 27:31b
MARC. 15:21
LUC. 23:26
JOH. 19:17

 

DE KRUISDRAGING

 

34

 

JOH. 19:26, 27

 

DE KRUISIGING

 

35

 

MAT. 28:2-4

 

DE OPSTANDING

 

36

 

MAT. 28:5
MARC. 16:6
LUC. 24:5

 

EEN ENGEL DEELT DE VROUWEN MEE DAT JEZUS IS OPGESTAAN

 

37

 

JOH. 20:14-17a
MARC. 16:9



JEZUS VERSCHIJNT AAN MARIA VAN MAGDALA

 

38

 

LUC. 24:30, 31

 

DE MAALTIJD TE EMMAÜS
- ROTTERDAMSCH MODELLENBOEK VOOR TEGELS 14

 

39

 

HAND. 1:9
MARC. 16:19
LUC. 24:50, 51

 

DE HEMELVAART

 

40

 

HAND. 7:58-60

 

STEFANUS GESTENIGD

 

41

 

HAND. 9:3-6

 

DE BEKERING VAN SAULUS

 

Het Rotterdammer modellenboek voor tegels
In het gemeentearchief van Rotterdam bevindt zich onder de vele archiefstukken, welke betrekking hebben op tegels, een voorbeeldboek (archiefnr. GMR 3195) voor tegelschilders. Het is van grote waarde voor de studie naar de geschiedenis van de Nederlandse tegel.
Frederik Jacobus Kleijn (1819-1881) schonk het voorbeeldboek in juni 1876, samen met enkele losse voorbeeldbladen voor tegels en tegeltableaus, aan het Rotterdammer archief. De archivaris schreef destijds in de lijst van schenkingen dat de voorbeelden oorspronkelijk ‘van het Tegelbakkersgilde te Rotterdam’ afkomstig waren.
Het voorbeeldboek bestaat uit een bundel van 59 bladen met 96 tekeningen. De bladen, formaat circa 13,5 x 13,5 cm, zijn bij de meeste aan twee zijden afgesneden en bij zes bladen zijn de contourlijnen doorgeprikt
Het Rotterdammer modellenboek voor tegels dateert van ongeveer 1820. Daarin komen tal van decors voor die reeds in de achttiende eeuw in gebruik waren.

 

IN MEMORIAM JOÃO MIGUEL DOS SANTOS SIMÕES
(Lissabon 17-7-1908---Lissabon 15-2-1972).
Ir. Simões heeft na het behalen van zijn titel "d'ingenieur textil" in Frankrijk zich gevestigd in Tomar (Portugal). Hier maakte hij een diepgaande studie van het Christusklooster te Tomar, waarvan hij de konservator was, hetgeen beloond is met het ereburgerschap van Tomar.
Terug in Lissabon ging hij zich vooral met  tegels bezig houden en vanaf 1944 volgde een stroom van publikaties over tegels van zijn hand. Zijn bekendste boek over Nederlandse tegels is "Les carreaux hollandais ceramiques au Portugal et en Espagne", Nijhoff, Den Haag 1959. In hetzelfde jaar verscheen: "Azulejos Holandeses no Convento de Santo António do Recife", Recife 1959.
Zijn nieuwste (en laatste) gegevens betreffende Nederlandse tegels staan vermeld in de publikatie "New Findings of Dutch Tiles in Portugal and in Brasil - A paper presented at the Fliesentagung auf Hallig Hooge 1969".
Het standaardwerk over Portugese tegels van zijn hand is niet geheel gereed gekomen - tot dusverre zijn van de 6 delen 4 verschenen.
In de aangrenzende gebouwen van de Madre de Deus (waar zich de grootste Nederlandse tableaus bevinden) te Lissabon heeft Simões 's werelds grootste tegelmuseum opgebouwd, dat tijdens de "Ist International Symposium on Tiles" (13-20 Oktober 197l) officieel geopend werd.
Tijdens het postsymposium (20-27 Oktober 1971) werd ir. Simões getroffen door een hartverlamming, waarvan hij niet meer is genezen. Op 15 februari 1972 is aan het veelzijdige leven van deze geniale man een einde gekomen.
J. Pluis in TEGEL 2 (1972)

 

* Met dank aan Jan en Henny Pluis.

 

J.M. dos Santos Simões, Cárreaux céramiques Hollandais au Portugal et en Espagne (Martinus Nijhoff, Den Haag, 1959)

Jan Pluis‚ Les carreaux hollandais céramiques au Portugal et en Espagne’BIJBELTEGELS – Bijbelse voorstellingen op Nederlandse wandtegels van de 17e tot de 20e eeuw
BIBELFLIESEN – Biblische Darstellungen auf niederländischen Wandfliesen vom 17. bis zum 20. Jahrhundert
(Ardey - Verlag, Münster, 1994)

 

 

LINKS

MUSEU NACIONAL DO AZULEJO
http://mnazulejo.imc-ip.pt

GEMEENTEARCHIEF ROTTERDAM
http://www.stadsarchief.rotterdam.nl